سلام. من دانشجوی سال چهارم پزشکی هستم و الان نزدیک سه سال است که حاجتی را از خدا خواسته ام و سعی کرده ام برای برآورده شدن حاجتم، کارهای خیر زیادی انجام دهم؛ اما همچنان به در بسته خورده ام. حتی هر سال تمام شب های قدر را احیا می گیرم و خواسته ام را از خدا می خواهم. چرا دعای من برآورده نمی شود؟

برخی افراد فکر می‏کنند دعایشان مستجاب نمی‏شود، از این موضوع گله دارند و حتی گاهی تا مرز ناامیدی و بی‏ایمانی و ترک نماز و مانند آن پیش می‏روند و پرسش‏های فراوانی هم در این زمینه مطرح می‏کنند. این موضوع، ناشی از نگرش ناصحیح آنها به موضوع دعا و اجابت است.
مسئله‏ای که از اهمیت زیادی برخوردار است، توجه به حقیقت دعا و پی بردن به ارزش دعاست؛ این که به دعا تنها به چشم وسیله‏ای برای گرفتن حاجت نگاه نکنیم؛ یعنی بدانیم اصل دعا کردن، عبادت است و دعا کننده چه حاجت بگیرد و چه نگیرد، عبادت کرده و به خداوند، نزدیک شده است؛ زیرا یکی از فوائد مهم دعا، این است که روح تکبر را در دعا کننده از بین می‏برد.
امام باقر علیه‏السلام می‏فرماید: «افضل العبادة الدعا؛1 دعا، برترین عبادت است». امام علی علیه‏السلام می‏فرماید: «احب الاعما ل الی الله عزوجل فی الارض الدعا؛2 محبوب‏ترین کار نزد خدای عزوجل در روی زمین، دعاست».
قرآن کریم به صراحت به انسان یادآوری می‏کند که هدف ازخلقت انسان، عبودیت است؛ «و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون؛3 و بندگی، آن است که انسان در مقابل پرودگار عالم، تسلیم محض باشد و از خود اراده‏ای مغایر با آن چه خدای متعال می‏خواهد، نداشته باشد و تمام عالم را در ید قدرت او ببیند. دعا، تمرین نگرش توحیدی انسان به زندگی است. اگر کسی این جهان بینی را نداشته باشد و برای غیر خدا قدرتی در عرض او به رسمیت بشناسد، از دایرة توحید، خارج شده، داخل عرصة شرک و کفر می‌شود، دعا به معنی نفی قدرت‏های غیر الهی و ابراز اعتقاد توحیدی نسبت به مبدأ هستی است. دعا، مغز عبادت و مظهر بندگی خداوند متعال و قرار گرفتن در مسیر اهداف متعالی زندگی می‏باشد. خواستة ما نیز وقتی شایستة اجابت است که در همین راستا باشد.
شایسته نیست خدای متعال که هدف زندگی انسان را عبادت و قرب به خودش قرار داده، انسان را در رسیدن به خواسته‏ای که برای پیمودن این مسیر لازم است، یاری نرساند یا خواسته‏هایی را اجابت کند که مانع عبادت و قرب است.
بعضی از مردم نیازها و خواسته‏های مادی خود را به صورت یک هدف اساسی زندگی برای خود تعریف و برای رسیدن به آنها به قدری پافشاری می‏کنند که دعا کردن ایشان صورت نامعقولی به خود می‏گیرد؛ تا جایی که ممکن است این موضوع آنها را به وادی ناامیدی و بی ایمانی بکشاند. این نگرش، صحیح نیست.
اصولاً دعا، یک عمل معنوی و عبادی است که با هدف قرب، انجام می‏شود. دعا، برترین نوع بندگی و پرستش خدای متعال است و موجب رشد و تعالی انسان می‏شود و فرصتی مناسب برای اظهار بندگی در برابر خداوند قادرمتعال است. دعا، نشان دهندة تسلیم و توکل عبد در برابر خداوند است .مهم ترین حکمت دعا، اعلام بندگی و اظهار فقر و وابستگی به منبع لایزال الهی است.
قرآن کریم، انسان‏ها را به دعا و نیایش دعوت کرده و ترک دعا را تکبر دانسته و برای آن، عقاب سنگین وعده داده است؛ «و قال ربکم ادعونی استجب لکم ان الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین;4 پروردگار شما گفته است: مرا بخوانید؛ تا [دعای] شما را اجابت کنم. همانا کسانی که از عبادت من تکبر می‏ورزند، به زودی با ذلت و خواری وارد دوزخ می‏شوند».
از این جهت، دعا، عین اجابت است و همین که دعا و عبادت با خلوص نیت و شرایط لازم انجام شود، در همان لحظه، به اجابت می‏رسد و اثر معنوی خود را بر روح و جان انسان می‏گذارد و با استمرار این حالت است که آدمی به تدریج، مظهر نورانیت و اسما و صفات کمالیه حق تعالی شده، به کمال و سعادت شایستة خود می‏رسد. دعا کردن، در حقیقت، درمان عطش قلب و تسکین سوز جان و و نیاز روح به عروج به عالم قدسی است.
فلسفة دعا، این نیست که ما به خواسته‏های نفسانی و مادی و شخصی خود برسیم؛ فلسفه دعا، آدم شدن است و این حکمت، حتماً محقق می‏شود. وقتی انسان با اخلاص دعا می‏کند، این آموزه‏ها بر جان او تأثیر گذاشته، انسان، ساخته می‏شود. دعا، درس توحید و پیمان بندگی و اظهار عبودیت و پیوند با خداست. کسی که دعا بخواند، آرام می‏شود و روحش پرواز می‏کند و به خدا نزدیک می‏شود و معنای اجابت دعا، همین است. دعا، حتماً مستجاب می‏شود؛ چون انسان با دعا به کمال و سعادت می‏رسد.
چرا دعاهایمان اجابت نمی‏شوند؟
دعا، عین اجابت است؛ زیرا نوعی عبادت و پرستش است و هر عبادتی که با قصد قربت انجام شود، حتماً موجب قرابت می‏شود. مقصود دعا کننده از دعا، چیزی جز خود خدای متعال و قرب او نیست و این خواسته چون با خلوص نیت و شرایط لازم انجام شود، در همان لحظه، به اجابت می‏رسد و اثر معنوی خود را بر روح و جان انسان، می‏گذارد و با استمرار این حالت، آدمی به تدریج، مظهر نورانیت و اسما و صفات کمالیة حق تعالی می‏شود و به سعادت شایسته خواهد رسید.
دعا نسبت به نیازهای مادی، اقتضای اجابت دارد؛ نه این که علت حتمی اجابت است. ما با دعا، خدا را مجبور به اجابت دعا نمی‏کنیم؛ بلکه درخواستی از خدا داریم که می‏تواند اجابت یا رد شود؛ چون گاهی خواستة انسان، مخالف حکمت الهی و مصلحت بنده است.
دعا به سه گونة لفظی، قلبی و عملی است؛ بنابراین، برای برآورده شدن حاجت‏ها و نیازها، باید از هر سه راه در خواست زبانی و رابطة قلبی با خدا و کوشش و فعالیت عملی برای رسیدن به حاجت‏ها و نیازها، استفاده کنیم.
بنابراین، یکی از شرایط مهم استجابت دعا، همراهی آن با تلاش و کوشش است در کلمات قصار امیر مؤمنان، امام علی علیه‏السلام آمده است: «الداعی بلا عمل کالرامی بلاوتر؛5 دعا کنندة بدون عمل و تلاش، مانند تیرانداز بدون زه است».
بنابراین، برای موفقیت و رسیدن به خواسته‏های مشروع خود، باید برنامه ریزی و تلاش پی گیر داشت؛ همان طور که اگر شخصی بیمار شود، باید در کنار دعا و استمداد از خداوند متعال، حتما به پزشک مراجعه کند؛ زیرا مراجعه به پزشک و قرار گرفتن در مسیر درمان، سببی از جانب خداوند متعال است و خواستن شفا و سلامتی، بدون مراجعه به پزشک، در همة موارد، راه گشا نخواهد بود .
کسی نزد امیر مؤمنان، علی علیه‏السلام از عدم استجابت دعایش شکایت کرد و گفت: چرا ما دعا می‏کنیم و به اجابت نمی‏رسد ؟ امام علیه‏السلام در پاسخ فرمود: «قلب و فکر شما در هشت چیز خیانت کرده، بنابراین، دعایتان مستجاب نمی‏شود».
این هشت چیز عبارتند از:
1. شما خدا را شناخته اید؛ اما حق او را ادا نکرده‏اید و به همین دلیل، شناخت شما فایده‏ای ندارد.
2 . شما به فرستادة او ایمان آورده‏اید؛ سپس با سنتش به مخالفت برخاسته اید و ایمان شما ثمره‏ای ندارد.
3 . شما کتاب او را خوانده اید؛ ولی به آن عمل نکرده اید.
4 . شما می‏گویید از مجازات و کیفر خدا می‏ترسید؛ اما همواره کارهایی می‏کنید که شما را به آن نزدیک می‏سازد.
5 . شما می‏گویید به پاداش الهی علاقه دارید؛ اما همواره کاری انجام می‏دهید که شما را از آن دور می‏سازد.
6 . شما نعمت خدا را می‏خورید و حق شکر او را ادا نمی‏کنید.
7 . به شما دستور داده شده که دشمن شیطان باشید؛ ولی شما طرح دوستی با او می‏ریزید و در عمل با او مخالفت نمی‏کنید.
8 . شما عیوب مردم را نصب العین خود ساخته، امّا عیوب خود را پشت سر افکنده اید. با این حال، چگونه انتظار دارید دعایتان به اجابت برسد؟ بنابراین، اعمال خویش را اصلاح و امر به معروف و نهی از منکر کنید؛ تا دعای شما اجابت شود.

پی‏ نوشت‏ها:
1. ری شهری، میزان الحکمه، ج4، ص1644.
2. همان.
3. ذاریات، آیة 56.
4. مؤمن، آیه 60.
5. نهج البلاغه، حکمت 337.